«… δυο άνθρωποι μαζί δεν είναι πια τόσο μονάχοι και τόσο σκοτισμένοι όσο ο ένας άνθρωπος» – Τζων Στάινμπεκ,  Τα σταφύλια της οργής

‘Oλο και περισσότεροι γονείς αναρωτιούνται ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος να μιλήσουν στα παιδιά για την οικονομική κρίση και τις συνέπειές της. Πώς να μοιραστούν τις σκέψεις τους για τα οικονομικά προβλήματα της οικογένειας, πόσο να εκθέσουν τα παιδιά στη δυσκολία, πώς να κρατηθούν οι ίδιοι όρθιοι, όταν οι σταθερές της ζωής τους καταρρέουν, πώς να συνεχίσουν να ζουν και να οραματίζονται ένα καλύτερο αύριο για όλους.

Όταν έχω τόσο έντονα συναισθήματα για μια κατάσταση, προσωπικά  δυσκολεύομαι να λειτουργήσω ψύχραιμα. Ευτυχώς υπάρχουν επαγγελματίες  που μοιράζονται τις γνώσεις και τις ιδέες τους και μας βοηθούν. Βρήκα πολύ εύστοχη μια ανάλογη ανάρτηση του ιστολογίου Πορτοκαλί τάξη, που φιλοξένησε ένα κατατοπιστικό άρθρο της ψυχολόγου Λουίζας Βογιατζή για το θέμα ακριβώς που απασχολεί τόσους γονείς. Μοιράζομαι  τα σημαντικότερα για μένα σημεία του κειμένου, ιδιαίτερα όσα αναφέρονται στο τι μπορούμε να κάνουμε για να απορροφηθούν όσο γίνεται οι κραδασμοί από την ύφεση και την αρνητικότητα που προκαλεί:

Ενα μήνυμα ελπίδας από τον εμπνευσμένο Massimo Valiani, flickr

Ο Rand Conger, Αμερικανός ερευνητής και καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, μελέτησε τις συνέπειες της κρίσης στη δεκαετία του ’80 στα παιδιά και προτείνει για τους γονείς τα εξής «10 μυστικά για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση»:

• Μην τους κρύβετε την αλήθεια. Τα παιδιά έτσι κι αλλιώς αντιλαμβάνονται τα πάντα. Δεν χρειάζεται να ξέρουν κάθε λεπτομέρεια, αλλά την αλήθεια, με λίγα και κατανοητά λόγια που ταιριάζουν στην ηλικία τους.
• Αν έχετε αγωνία, παραδεχτείτε το: Όταν απλώς διαισθάνονται την αγωνία σας χωρίς να ξέρουν τι συμβαίνει, η απειλή είναι μεγαλύτερη γι’ αυτά.
• Κρατήστε ανοιχτό το διάλογο: Αυτό τον καιρό που τα παιδιά ακούνε ειδήσεις, φήμες, διαδόσεις, συζητήσεις φροντίστε να είστε ο κύριος συνομιλητής τους που διαψεύδει, μετριάζει, βάζει τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση και καθησυχάζει αν χρειαστεί.
• Ορίστε τις οικονομικές σας δυνατότητες: Καθίστε μαζί με τα παιδιά και εξηγείστε τους ότι πρέπει να περιορίσετε τα έξοδα σας. Βρείτε μαζί τους τρόπους με τους οποίους μπορεί ο καθένας να συνεισφέρει, ιεραρχώντας τις ανάγκες του. Προσπαθήστε να κρατήσετε αυτό το κοινό οικονομικό πλάνο για τουλάχιστον ένα μήνα και εξετάστε μαζί το αποτέλεσμα.
• Περιορίστε την ένταση: Πολύ πιθανό να είστε αγχωμένοι και ευερέθιστοι αλλά προσπαθήστε να διατηρήσετε την ηρεμία σας, μιλήστε με φίλους, βρείτε διεξόδους . Οι συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια είναι ίσως η μεγαλύτερη δοκιμασία που περνούν τα παιδιά σε τέτοιες περιόδους.
• Διατηρήστε ;όσο γίνεται τις συνήθειές σας: Όταν όλα γύρω αλλάζουν, όλοι και πιο πολύ τα παιδιά έχουν ανάγκη από τις γνώριμες τους συνήθειες, τα κοινά γεύματα, τις ιστορίες το βράδυ, τις αγκαλιές και τα χάδια, που δίνουν αίσθηση σταθερότητας και ασφάλειας.
• Ελέγξτε τη ροή των  ειδήσεων:  Θέλετε να ενημερώνεστε αλλά οι ειδήσεις είναι συχνά πιο τρομακτικές κι από θρίλερ. Γι΄ αυτό κάντε το καλύτερα χωρίς να βλέπουν και τα παιδιά μαζί .
• Ελαττώστε το στρες στην οικογένεια: Προσπαθήσετε να μην αφήνετε να σας κατακλύζει το άγχος και να παραμένετε ψύχραιμοι. Βρίσκοντας τρόπους να καταπολεμήσετε το στρες, (κινηθείτε, ασχοληθείτε με κάτι που σας ευχαριστεί χωρίς να κοστίζει, κάντε ποδήλατο μαζί με τα παιδιά σας, ακούστε μουσική) βοηθάτε τον εαυτό σας και τα παιδιά.
• Αφουγκραστείτε τα παιδιά: Αυτό τον καιρό φροντίστε να είσαστε λίγο πιο «συντονισμένοι» με τα παιδιά σας. Αν παρατηρήσετε στη συμπεριφορά τους ασυνήθιστες ενδείξεις άγχους ή στενοχώριας μιλήστε μαζί τους, ζητήστε από κάποιον άλλο ενήλικα που αγαπούν να περάσει χρόνο μαζί τους, συμβουλευθείτε τον παιδίατρο ή έναν ψυχολόγο.
• Δώστε ελπίδα: Ευτυχώς τα παιδιά αντέχουν και προσαρμόζονται, αρκεί να νιώθουν ότι μπορούν να συνεχίσουν να βασίζονται στην οικογένειά τους. Δείξτε τους λοιπόν και πείτε τους το αυτονόητο: ότι όσο δύσκολα κι αν είναι τα πράγματα, εσείς θα κάνετε ό,τι μπορείτε για να καλυτερεύσουν.

Το απόσπασμα που ακολουθεί από το κλασικό  Τα σταφύλια της οργής του Τζων Στάινμπεκ, σε μετάφραση Κοσμά Πολίτη, περιγράφει συγκλονιστικά την ανθρώπινη δύναμη και τη σημασία τού να στέκεσαι όρθιος ό,τι κι αν έχει συμβεί:

Η κατατρεγμένη μετανάστρια μάνα με τα παιδιά της. Ιστορική φωτό της Dorοthea Lange, 1936, Καλιφόρνια.

…Οι άντρες στέκονταν κοντά στους φράχτες και κοίταζαν το ρημαγμένο καλαμπόκι τους που ξεραινόταν ολοένα, και μόνο σα να ξεχώριζε ακόμα λίγο πράσινο εδώ κι εκεί, κάτω από τη σκόνη. Στέκονταν βαριοί κι’ αμίλητοι. Βγήκαν και οι γυναίκες απ’ τα σπίτια για να σταθούν κοντά στους άντρες τους, -ήθελαν να καταλάβουν αν θα’ χαναν το θάρρος τους οι άντρες τούτη τη φορά. Σπούδαζε στα κρυφά η καθεμιά το πρόσωπο του αντρός της,- το καλαμπόκι ας καταστράφηκε, φτάνει να’χει απομείνει κάτι μέσα τους. Και τα παιδιά στέκονταν εκεί κοντά, φτιάνανε με τα γυμνά τους πόδια διάφορα σχέδια μέσα στη σκόνη, και με τη διαίσθηση προσπαθούσανε να νιώσουν αν θα λυγίζανε οι γονιοί τους. Τους έριχναν μια λαθραία ματιά, κι’ έπειτα πάλι καταγινόντουσαν με επιμέλεια να τραβούν γραμμές μέσα στο χώμα με τα γυμνά τους πόδια. Τ’ άλογα, που πήγανε να πιουν νερό στις γούρνες, φυσούσαν το νερό με τα ρουθούνια τους για να καθαρίσουν την επιφάνειά του από τη σκόνη. Σε λίγο, τα πρόσωπα των αντρών, από χαμένα που ήταν σε μιαν αμήχανη συλλογή, πήραν μια έκφραση σκληρή, οργισμένη, αλύγιστη. Τότε οι γυναίκες κατάλαβαν πως δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν και πως οι άντρες τους δε θα λύγιζαν. Τότε τους ρώτησαν: «Τι θα κάνουμε τώρα;» Κι οι άντρες αποκρίθηκαν: «Δεν ξέρω». Μα είχε περάσει πια η δύσκολη στιγμή, το ίδιο κατάλαβαν και τα παιδιά που παρακολουθούσαν τη σκηνή. Γυναίκες και παιδιά κατάλαβαν βαθιά μες στην ψυχή πως καμιά δυστυχία δεν είναι αβάσταχτη όσο οι άντρες δεν χάνουν το ηθικό τους. Οι γυναίκες μπήκαν πάλι στο σπίτι και ξαναπιάσαν τη δουλειά τους και τα παιδιά ξανάρχισαν να παίζουν, μα στην αρχή δειλά-δειλά…

Παρακολουθήστε κι αυτό το πολύ κατατοπιστικό βίντεο, που πραγματεύεται ακριβώς το επίμαχο θέμα της κρίσης και της συμπεριφοράς μας απέναντι στα παιδιά. Αγνοήστε τις αναφορές του  στην αμερικάνικη πραγματικότητα και κρατήστε τα χρήσιμα σημεία: